Chỉ thiên có vị đắng, tính mát quy vào 3 kinh phế, tỳ và can, có tác dụng thanh nhiệt, lương huyết, giải độc, khoan trung hạ khí, lợi tiểu, tiêu thũng, dùng chưa trong các bệnh như: Cảm sốt, ho, họng sưng đau, đau mắt đỏ, chảy máu mũi, ỉa chảy, vàng da, viêm thận phù thũng, ung nhọt, rắn cắn... Phần cuối bài viết này là 12 kinh nghiệm trong nhân dân sử dụng cây chỉ thiên làm thuốc.

Tên gọi:

- Tên khoa học: Elephantopus scaber L

- Họ khoa học: Thuộc họ Cúc Asteraceae

- Tên khác: địa đảm đầu, địa đảm thảo, khổ địa đảm, bồ công anh, cỏ lưỡi mèo (Nam bộ).

Đặc điểm tự nhiên:

Hình dáng của cây cỏ chỉ thiên rất dễ nhầm lẫn với cây bồ công anh Trung Quốc. Bởi vì phần lá của loại cỏ này cũng mọc sát đất, hình hoa thị. Tuy nhiên điểm khác nhau là hoa của cây bồ công anh Trung Quốc thì có hoa màu vàng, có lông màu trắng, quả xếp hình cầu. Còn hoa cây cỏ chỉ thiên thì hoa có màu tím nhạt và quả chia thành 10 khía. Hơn thế nữa loại cây này còn có các điểm khác biệt, nó là loài cỏ mọc hoang nhiều hơn là được người ta trồng.

Cỏ chỉ thiên là loài có sức sống dai, thân có lông và chúng thường cao chừng 20-50cm và phân thành nhiều nhánh. Phiến lá hình thìa, có nhiều lông trắng ở cả hai mặt và chúng dài khoảng 6-12cm, rộng 3-5cm. Trên mép của lá  có răng cưa lượn sóng, phía thân có diện tích hẹp dần từ thân đến gốc, phía dưới nhỏ lại thành cuống rộng ôm vào thân. Hoa của cây chỉ thiên có màu tím, mọc thành xim, có đầu giả. Bên cạnh hoa, cây còn có hiểu quả hình thoi chia thành 10 cạnh lồi. Vào thời gian tháng 1-8 là mùa của hoa quả sinh trưởng và phát triển.

Chiều cao cây chỉ thiên từ 20 - 50cm

Bộ phận dùng:

Người ta sử dụng toàn cây chỉ thiên để làm thuốc.

Phân bố, thu hái, chế biến:

Cây chỉ thiên thường mọc hoang khắp các khu vực từ đồi núi đến đồng bằng, từ ven đường cái đến các bãi cỏ khô trên khắp các miền từ Nam đến Bắc tại Việt Nam. Ngày nay do công dụng làm thuốc chữa bệnh được nhiều người biết đến nên nó còn được trồng trọt tại một số địa phương. Đồng thời loại cây này còn xuất hiện ở nhiều nước châu Á, chủ yếu tập trung ở miền Nam Trung Quốc và một số nước như: Inđônêsia, Miến Điện, Malaysia, Philipin, Ấn Độ, Thái Lan cùng các quốc gia khác.
Người ta thường thu hái loại cây này quanh năm bằng cách dùng tươi hoặc phơi sấy khô.

Bào chế:

Khi dùng chỉ thiên tươi người ta thường giã nát còn với chỉ thiên khô thì dùng sắc uống, hãm như trà hay tán thành bột nhuyễn.

Tính vị, công dụng:

Chỉ thiên có vị đắng, tính mát quy vào 3 kinh phế, tỳ và can, có tác dụng thanh nhiệt, lương huyết, giải độc, khoan trung hạ khí, lợi tiểu, tiêu thũng, dùng chưa trong các bệnh như: Cảm sốt, ho, họng sưng đau, đau mắt đỏ, chảy máu mũi, ỉa chảy, vàng da, viêm thận phù thũng, ung nhọt, rắn cắn... Phần cuối bài viết này là 12 kinh nghiệm trong nhân dân sử dụng cây chỉ thiên làm thuốc.

Lá nhìn giống hình lưỡi nên vùng Nam bộ còn gọi cây này với tên gọi cây lưỡi mèo

12 kinh nghiệm dùng cây chỉ thiên làm thuốc:

1. Ho, cảm, sốt do viêm họng, viêm amiđan:

Các bác cần lấy 10g chỉ thiên khô cùng 300ml nước sôi và hãm lại như đối với trà khoảng 30 phút. Khi nước thuốc ấm và ra các chất của loại cỏ này, các bác chia ra nhiều lần uống trong ngày. Ngoài cách này, các bạn có thể dùng lá tươi, nhai lẫn với chút muối và nuốt phần nước dần rồi nhã bã ra.

2. Chữa tiểu buốt, tiểu ra máu, nước tiểu đục, nước tiểu lẫn chất nhầy:

Mỗi vị dùng 1 nắm tay bao gồm: cỏ chỉ thiên, cỏ bấc, rễ cỏ tranh, rễ bấn đỏ (mò đỏ – xích đồng nam), rễ vậy trắng (mò trắng – bạch đồng nữ), thịt ốc nhồi sắc cùng 3 chén nước đến khi còn 1 chén thì dùng để uống. Bài thuốc này giúp lợi tiểu, giảm đau buốt và ngưng việc ra máu nếu kiên trì sử dụng.

Ngoài ra, có thể dùng 20 -30g chỉ thiên tươi sắc nước uống cũng có thể trị được chứng bí đái.

3. Chữa vàng da:

Dùng 100-150g cây chỉ thiên tươi (bao gồm cả rễ) đem đi rửa sạch rồi nấu cùng thịt lợn như nấu canh, ăn liên tục 4-5 ngày sẽ thấy hiệu quả.

4. Chữa niệu đạo nóng buốt sinh ra tiểu nhỏ giọt:

Các bạn cần sử dụng 120g cây chỉ thiên tươi và khoảng 150-200g thịt lợn nạc cùng một ít muối khoảng 1/2 muỗng cà phê, 300ml nước. Sau đó tất cả các nguyên liệu cho vào nồi, sắc đến khi còn 150ml thì lấy nước và bỏ bã. Khi có được nước thuốc, các bạn chia thành 4 lần uống trong ngày.

5. Chữa bí đái:

Chỉ thiên tươi 20-30g, sắc nước uống trong ngày (Phúc Kiến trung thảo dược).

6. Chữa cước khí:

Chỉ thiên tươi (cả thân và rễ) 30-60g, đậu phụ 60-120g; hầm lên ăn (Phúc Kiến dân gian thảo dược).

7. Chữa rắn cắn:

Đây là một vị thuốc khá hay chữa rắn cắn mà nhiều người chưa biết. Chỉ thiên kết hợp với lá đu đủ, lá dong, ngọn ớt có tác dụng giảm sưng, giải độc rắn cắn rất hay. Video dưới đây Quân sẽ hướng dẫn cụ thể các bác dùng cây chỉ thiên để chứa rắn cắn:

8. Chữa miệng, lưỡi viêm loét:

Khi bị miệng, lưỡi viêm loét dùng 30g chỉ thiên khô, sắc nước uống mỗi ngày 1 thang. Thử nghiệm điều trị 22 ca, 18 ca khỏi; trung bình sau 3 ngày khỏi bệnh, sau 3 tháng khám lại không thấy tái phát. Tác dụng phụ: Trong bụng có cảm giác hơi khó chịu; người già và trẻ nhỏ dùng phải thận trọng (Trung dược đại từ điển).

9. Chữa môi lở sưng đau:

Dùng khoảng 3-5 lá chỉ thiên tươi, rửa sạch rồi cho thêm chút muối. Mang tất cả các nguyên liệu này cho vào cối giã nhỏ, lấy vải lọc lấy phần nước thoa vào phần môi bị sưng lở gây đau.

10. Chữa mũi chảy máu:

Khi bị chảy máu mũi, các bạn dùng khoảng 20-30g cỏ chỉ thiên tươi đem nấu cùng 150g gan lợn như nấu canh. Cách dùng là ăn gan và uống nước thuốc còn phần lá thì bỏ và dùng liên tục 3-4 ngày để khỏi bệnh.

11. Ở nách mọc ung nhọt độc:

Khi bị ung nhọt độc mọc ở nách dùng chỉ thiên tươi (cả cây), thêm một lượng nhỏ muối + giấm, đem giã nát đắp vào chỗ bị bệnh; nhọt đã mưng mủ vẫn có thể chữa được.

Hoặc có thể chữa mụn nhọt đinh râu bằng cách dùng lá tươi giã nát, trộn thêm giấm hoặc mẻ đắp.

12. Chữa mụn nhọt, đinh râu:

Dùng lá tươi giã với giấm hoặc mẻ đắp (Sổ tay cây thuốc Việt Nam).

Kiêng kỵ:

Người cơ thể suy nhược hay phụ nữ có thai đều hết sức cần thận trọng khi sử dụng cỏ chỉ thiên. Riêng những đối tượng mắc các bệnh thuộc về chứng hàn thì tuyệt đối không dùng loại thảo dược này.