Đông y đánh giá, Củ nâu có tác dụng thanh nhiệt, sát trùng, hoạt huyết. Có 2 kinh nghiệm khá hay có sử dụng đến vị thuốc này là bài thuốc chữa liệt nửa người và bài thuốc bó gãy xương. Ngoài ra, củ nâu còn được sử dụng để chữa chảy máu tử cung, xuất huyết trước khi sinh; ho ra máu, thổ huyết, viêm ruột, lỵ; thấp khớp tạng khớp, trị bỏng, đòn ngã tổn thương…
- Tên khoa học: Dioscorea cirrhosa Lour.,
- Họ khoa học: thuộc họ Củ nâu - Dioscoreaceae.
- Tên khác: Thự lương
Cây củ nâu thuộc loại cây dây leo, dây củ nâu có thể dài tới hàng chục mét, cách khoảng 40 - 50cm lại có 1 mấu, ở mấu này phát triển thành một củ nổi lên mặt đất. Vì thế, khi thấy củ nâu chưa chắc ta đã tìm thấy gốc và lá của loài cây này. Bề mặt thân dây củ nâu nhẵn, nhiều gai ở phía gốc. Trong các tài liệu đề cập thì lá cây củ nâu mọc cách ở gốc, mọc đối ở ngọn. Hoa mọc thành bông. Củ ở trên mặt đất tròn, vỏ sần sùi có rễ cắm xuống đất, màu xám nâu, thịt đỏ hơi trắng, tùy vào thời gian sinh trưởng mà trọng lượng củ nâu có thể từ 0.5 - 6kg.
Củ nâu có vị ngọt - chát, chua và se (Người ta gọt bỏ vỏ ngoài đem ngâm dưới suối nước chảy nhiều ngày đêm cho hết chất chát, mới có thể dùng luộc ăn), tính bình, không độc. Công dụng: dùng để thanh nhiệt, sát trùng, cầm máu, hoạt huyết, cầm ỉa. Chỉ định: Chữa các chứng tích tụ hòn báng, xích bạch đới, băng huyết, ỉa chảy và lỵ.
Ở Trung Quốc, người ta dùng củ nâu để chữa: Chảy máu tử cung, xuất huyết trước khi sinh; Ho ra máu, thổ huyết, ỉa ra máu, đái ra máu; Viêm ruột, lỵ; Thấp khớp tạng khớp, liệt nhẹ nửa người. Dùng ngoài trị bỏng, đòn ngã tổn thương, đinh nhọt và viêm mủ da, bị thương chảy máu. Liều dùng 10-15g, dạng thuốc sắc; bên ngoài nghiền củ để đắp.
Ngoài ra, kinh nghiệm dân gian còn dùng củ nâu để nhuộm vải.
Video lên rừng tìm củ nâu:
1. Chữa liệt nửa người (Dùng trong trường hợp liệt nhẹ – Tham khảo)
Củ nâu 60g, rượu trắng ngon 0.5l ngâm trong 5 ngày, lấy nước chiết uống, ngày dùng 15-30cc trước khi ngủ.
2. Chữa bị thương gãy xương
Sau khi đã sửa xương lại như cũ, người ta dùng Củ nâu kết hợp các vị thuốc khác để băng nẹp cố định lại.
- Củ nâu tươi......................80g;
- Ngói non.....................40 - 50g;
- Lá gấc.................................50g;
- Tầm ngửi gioi (hoặc sung)..50g.
Các vị thuốc giã nhỏ, riêng ngói non giã kỹ hơn thành bột mịn, trộn lẫn với nhau, để lên tấm vải, sắp xếp xương lại rồi băng nẹp cố định. Thay thuốc 3 ngày 1 lần đến khi khỏi.
Các bác tham khảo thêm tại video dưới đây:
3. Chữa đi lỵ ra máu mũi
Dùng bã Củ nâu đốt tồn tính (rang cháy đen bên ngoài, nhưng bên trong vẫn giữ được chất thuốc), tán nhỏ, uống với nước cơm, mỗi lần 3g, ngày uống 3-4 lần.
4. Chữa phụ nữ tích huyết thành hòn cục
Lấy bã Củ nâu (sau khi đã mài với nước vắt lấy nước cốt để nhuộm) sấy khô tán bột uống 8g, ngày 2-3 lần. Hoặc dùng 20g bã Củ nâu sắc uống.
5. Chữa sản hậu đau bụng
Dùng củ nâu 9g, sắc với rượu trắng uống.
Củ nâu vị thuốc rất tốt dùng để bó gãy xương
6. Chữa khí hư:
- Củ nâu (sao đen)…..20g,
- Mẫu lệ………………..12g,
- Ích trí nhân………….12g,
- Bạch đồng nữ………20g,
- Đẳng sâm ………….40g,
- Kim anh………………12g,
- Thán khương………..8g;
Cách dùng: Sắc, chia 2 lần uống trong ngày.