Đẳng sâm hay còn gọi là đảng sâm, cây thuốc quý có nhiều ở nước ta trải dài từ Nam ra Bắc và được mệnh danh là nhân sâm của người nghèo.

────────

TÌM HIỂU VỀ CÂY ĐẲNG SÂM

Đẳng sâm hay còn gọi là Đảng sâm, Cây đùi gà, ngân đằng, mằn ráy cáy (Tày), co nhả dòi (Thái), cang hô (H'Mông), chi phớ (Dao).

Tên khoa học: Codonopsis pilosula.

Họ Hoa chuông (Campanulaceae).

1. Đặc điểm tự nhiên

Đảng sâm là cây dây leo có rễ củ hình trụ dài, phân nhánh, thân màu lục hoặc pha tím đỏ. Lá hình tim, mọc đối, bẻ cuống lá hoặc lá có nhiều nhựa trắng tiết ra, mặt trên màu lục, mặt dưới màu trắng xám, nhẵn hoặc có ít lông.

Hoa mọc đơn độc ở kẽ lá, màu trắng hoặc hơi vàng, có vân tím ở họng, đài hình đấu, tràng hình chuông mẫu 5, nhị hơi dẹt, bầu tròn, 5 ô.

Quả nang, hình cầu, đầu bẹt, có khía mờ và đài tồn tại, màu tím khi chín; hạt nhiều màu vàng nhạt. Toàn cây có nhựa mủ trắng.

Mùa hoa quả: tháng 10 - 12. Cây khá đa dạng trong tự nhiên.

Cây đẳng sâm

Đẳng sâm có ở Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ và các nước Đông Nam Á. Ở nước ta, đẳng sâm mọc hoang ở các tỉnh miền núi từ Bắc vào Nam. Hiện nay, loài cây này đã được ghi trong Sách Đỏ quốc gia để bảo vệ triệt để, và đồng thời cũng đang được nhân giống để trồng đại trà phục vụ nhu cầu cây dược liệu trong và ngoài nước.

2. Cách chế biến đẳng sâm

Rễ thu hái vào mùa thu đông, rửa sạch đất, cắt bỏ đầu rễ và những rễ con, phân loại rễ to và nhỏ để riêng. Phơi nắng hoặc sấy nhẹ cho se vỏ ngoài, lăn cho rễ mềm, rồi phơi hoặc sấy lại cho thật khô.

Dược liệu có mặt ngoài màu nâu nhạt, mặt cắt màu trắng ngà, ở giữa màu vàng, chất cứng chắc, thể nhẹ, có mùi thơm đặc biệt là loại tốt.

Khi dùng, đồ cho rễ mềm, thái mỏng, tẩm nước gừng, sao qua.

Hoa cây đẳng sâm

3. Thành phần hóa học của đảng sâm

Rễ củ có đường, chất béo, vitamin, các poly- saechariđ.

4. Tác dụng dược lý của đẳng sâm

Tác dụng bổ toàn thân, hạ huyết áp, kích thích miễn dịch

CÔNG DỤNG CỦA ĐẲNG SÂM

Trong các cây thuốc mang tên "Sâm", chỉ có đảng sâm có rễ giống hình người và tác dụng như nhân sâm, được y học cổ truyền công nhận dùng thay thế, lại rẻ tiền, dễ kiếm, nên được mệnh danh là "Nhân sâm của người nghèo".

Nhân dân ta thường dùng đẳng sâm mọc hoang thường đào rễ về, rửa sạch, thái mỏng, hầm với thịt gà ăn cho khỏe, nhất là đối với phụ nữ mới đẻ. Hằng ngày, họ lấy 10 - 30g rễ đã chế biến, sắc hoặc hãm với nước đun sôi như pha trà trong 15 - 30 phút, để nguội, uống. Nước này có vị ngọt, thơm như thuốc bắc, uống vào thấy dễ chịu, tỉnh táo, sảng khoái, bớt khát, đỡ mệt. Chính vì vậy, đồng bào Thái ở Lào Cai và Yên Bái thường dùng nước đẳng sâm khi lên rừng, làm nương rẫy, đi đường xa hoặc lao động mệt nhọc.

Đông y dùng rễ đẳng sâm được dùng chữa suy nhược cơ thể, gầy yếu, kém ăn, háo khát, mệt mỏi, đại tiện lỏng, ho, đau dạ dày, thiếu máu, hoa mắt, miệng lưỡi khô đắng, khí hư, băng huyết, phù nề.

Liều dùng hàng ngày: 20 - 40g đưới dạng thuốc sắc, thuốc bột hoặc viên hoàn.

Nhiều dạng thuốc bổ dương cho mọi lứa tuổi, có thành phần là đẳng sâm như Quy tỳ hoàn (thuốc dùng cho người cao tuổi, có 20% đảng sâm), phì nhi hoàn (thuốc cho trẻ em, có 23% đảng sâm)...

Uống đẳng sâm lâu ngày không thấy có hiện tượng độc hại. Dưới đây là một số bài thuốc từ đảng sâm:

1. Chữa cơ thể suy nhược, mệt mỏi, ăn không ngon, đại tiện lỏng.

Đẳng sâm, thục địa mỗi vị 125g, thái nhỏ, nấu với nước nhiều lần cho kiệt hết hoạt chất. Lọc. Cô thành cao lỏng, thêm 125g mật ong hoặc đường đã nấu thành siro. Ngày uống 2 - 3 lần, mỗi lần 6 - 10g.

Hoặc đẳng sâm 10g, thục địa 20g, thiên môn 30g. Đảng sâm và thục địa thái nhỏ, ngâm với 100ml rượu 35° trong 10 - 15 ngày. Lọc. Thiên môn thái mỏng, phơi khô, nấu với nước vài lần, lọc, thêm 100g đường kính, rồi cô thành 400ml cao lỏng. Trộn đều cao với rượu. Ngày uống 2 lần, mỗi lần một chén nhỏ trước bữa ăn nửa giờ. Đây chính là cao rượu tam tài.

Giàn cây đẳng sâm trồng

2. Chữa bệnh suy yếu ở người cao tuổi, người ốm lâu ngày:

Đẳng sâm 40g, đương quy, long nhãn, ngưu tất, mạch môn, mỗi vị 12g. Tất cả thái nhỏ, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm hai lần trong ngày.

3. Bổ trung ích khí:

Đẳng sâm 16g, bạch truật 12g, phục linh 8g, cam thảo 4g. Hoặc đảng sâm 16g; bạch truật, hoàng kỳ, đương quy, thăng ma, sài hồ, mỗi vị 12g; cam thảo, trần bì mỗi vị 6g. Phơi khô, sắc uống trong ngày.

4. Bài thuốc thập hoàn đại bổ:

Đẳng sâm, thục địa, hoàng kỳ, bạch truật, đương quy, nhục quế, bạch thược, xuyên khung, phục linh, cam thảo (mỗi vị 15g).

Các dược liệu tán nhỏ, rây bột mịn trừ thục địa (giã nhuyễn). Trộn đều và luyện với mật ong làm tễ nặng 10g. Ngày uống hai lần, mỗi lần một tễ.

5. Thuốc bổ khí huyết:

Đẳng sâm 50g, lá dâu tằm 40g, hoài sơn 40g, ý dĩ (30g, sao vàng), thục địa 30g, hương phụ tứ chế 12g, cam thảo nướng 12g, xuyên khung (10g, sao khô), nghệ vàng (10g, sao). Tất cả tán bột, rây mịn, trộn với thục địa đã giã nhuyễn và mật ong lượng vừa đủ để làm tễ 12g.

Ngày uống hai lần. Người lổn: mỗi lần 1 tễ: trẻ em: 3 - 5 tuổi: 1/4 tễ; 6 - 10 tuổi: 1/2 tễ.

6. Cốm bổ tỳ (chữa rối loạn tiêu hóa kéo dài):

Đẳng sâm, ý dĩ, hoài sơn, liên nhục, bạch biển đậu (mỗi thứ 100g), cốc nha 30g, tán, rây bột mịn.

Sa nhân, nhục đậu khấu, trần bì (mỗi thứ 20g), sắc lấy nước đặc. Trộn nước này với bột thuốc trên và mật ong lượng vừa đủ để làm cốm.

Trẻ em từ 1 đến 3 tuổi, mỗi ngày uống 12 - 16g, chia làm 2 lần. Trẻ em lốn hơn, tăng liều tùy theo tuổi.

7. Chữa ho đờm nhiều, sắc mặt vàng mệt mỏi:

Đẳng sâm, ý dĩ, hoài sơn (mỗi vị 16g); bạch truật 12g, trần bì, bán hạ chế (mỗi vị 8g); xuyên tiêu 6g. Sắc uống ngày một thang.

8. Chữa bệnh Hắc đản (Do âm hoàng đản thất trị mà sinh ra)

- Nhân trần (sao) 16g    - Bạch truật 12g

- Chích can khương 8g - Đẳng sâm 12g

- Chích cam thảo 8g      - Chế phụ tử 8g

Bạch truật tẩm đất lòng bếp sao tất cả các vị sắc với 3 bát nước, lấy 2/3 bát, uống lúc thuốc còn hơi ấm, bụng còn đói.

* Kiêng kỵ: Không ăn các thức sống, lạnh, phụ nữ có thai không dùng.

9. Bài thuốc rượu tắc kè

Thuốc nước lọ 250ml (rượu 20°)

* Công thức:

- Tắc kè 24g      - Huyết giác 3g

- Trần bì 3g       - Phòng đẳng sâm 40g

- Tiểu hồi 1g      - Rượu, đường, nước cất vừa đủ 1000ml

Thường chọn tắc kè từng đôi, còn nguyên vẹn đuôi, bỏ chân, chặt đầu từ trên mắt.

* Công dụng: Chữa tê thấp mạn tính, đau lưng, thần kinh suy nhược, yếu thận, liệt dương, phụ nữ khí hư, ốm yếu lâu ngày, ho hen, kém ăn kém ngủ.

*Liều dùng và kiêng kỵ:

Trung bình người lớn, mỗi ngày uống 1-3 lần, mỗi lần 15-20ml, uống trước bữa ăn hay tối trước khi đi ngủ.

Phụ nữ có thai và trẻ dưới 15 tuổi không được dùng.

Để nhận biết rõ hơn về cây đẳng sâm, mời bạn theo dõi video dưới đây:

────────

Trên đây là đặc điểm tự nhiên và công dụng của đẳng sâm, vị thuốc nhân sâm của người nghèo. Bạn thấy bài viết hữu ích hãy chia sẻ cho nhiều người cùng biết nhé. Cảm ơn bạn rất nhiều!