Theo Đông y đánh giá, địa liền có vị cay, mùi thơm, tính ôn quy vào 2 kinh Tỳ và Vị, coông dụng ôn trung tán hàn, trừ thấp, tịch (tránh) uế.

─────

A. TÊN GỌI

- Tên thường gọi: Địa liền

- Tên khoa học: Kaempferia galanga L.,( Kaempferia rotunda Rild.).

- Tên khác: Sơn nại, tam nại, củ thiền liền, sa khương, co xá choóng (Thái).

- Họ khoa học: Thuộc họ gừng Zingiberaceae.

─────

B. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN

Địa liền là một loại cỏ nhỏ, sống lâu năm, mọc hoang ở các vùng miền núi, nay cũng được trồng ở nhiều nơi, thuộc họ gừng, có thân rễ hình củ nhỏ, bám vào nhau, hình trứng. Lá 2 hoặc 3 mọc sát mặt đất (địa liền - sơn nại), hình trứng, cuối lá hẹp lại thành một cuống dài độ 1-2cm, mặt trên xanh lục và nhẵn, mặt dưới có lông mịn, có hai mặt đều có những điểm nhỏ, dài rộng gần bằng nhau, chừng 8 đến 15cm. Cụm hoa mọc ở giữa, không cuống, gồm 8 đến 10 hoa màu trắng với những điểm tím ở giữa. Cây quanh năm xanh tốt. Mùa hoa tháng 8 tháng 9.

Có 2 loại: Địa liền lá nhỏ và địa liền lá to.

Cây địa liền có lá mọc sát đất

─────

C. THU HÁI VÀ CHẾ BIẾN

Trên thế giối, địa liền phân bố ở châu Á, gồm Trung Quốc, Ấn Độ, các nước Đông Nam Á. Ở Việt Nam, cây mọc hoang ỏ Tây Bắc (Sơn La, Lai Châu), Yên Bái, Hà Giang và Tây Nguyên (Đắc Lắc, Gia Lai, Kon Tum). Thường gặp ở sườn núi và thung lũng ẩm. Cây đã được trồng ở nhiều nơi, nhất là vùng đồng bằng sông Hồng.

Thân rễ, thu hoạch vào mùa đông xuân, lúc thân lá bắt đầu tàn lụi. Chỉ lấy những nhánh củ to, còn những nhánh nhỏ đem vùi lại để bảo đảm cây tái sinh tự nhiên. Đem về, rửa sạch, cắt bỏ rễ con, thái từng phiến, phơi khô hoặc xông diêm sinh một ngày rồi phơi khô. Khôngsấy than, vì địa liền sẽ đen, mất mùi thơm, kém phẩm chất.

─────

D. THÀNH PHẦN HÓA HỌC

Thân rễ địa liền chứa tinh dầu, trong đó có hợp chất p-methoxy ethyl cinamat chiếm phần lổn, acid p-methoxycinamic, ethyl cinamat, camphen, borneol, aldehyd cinamic, cineol, kaempferol.

Phần gốc cây địa liền

─────

E. TÁC DỤNG DƯỢC LÝ

Qua nghiên cứu, thân rễ địa liền thể hiện có tác dụng chống viêm rõ rệt, dưới dạng cao cồn, cao nưổc và tinh dầu, tác dụng hạ sốt và tác dụng ức chế sự phát triển của một số nấm thường gây bệnh ngoài da. Borneol có tác dụng làm toát mồ hôi, gây hưng phấn.

─────

F. TÍNH VỊ VÀ CÔNG DỤNG

Đông y đánh giá, địa liền có vị cay, mùi thơm, tính ôn quy vào 2 kinh Tỳ và Vị, công dụng: Ôn trung tán hàn, trừ thấp, tịch (tránh) uế. Thường được dùng làm thuốc giúp sự tiêu hoá, làm cho ăn ngon, chóng tiêu, và còn làm thuốc xông. Ngâm rượu làm thuốc bóp chữa tê phù, tê thấp nhức đâu, đau nhức. Cũng có kinh nghiệm chữa ngực bụng lạnh đau, đau răng.

Liều dùng:

- Ngày dùng 2 - 4g dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột, thuốc viên hay pha như pha chè mà uống.

- Còn dùng tròn kỹ nghệ cất tinh dầu chế nước hoa và bảo vệ quần áo chống nhậy.

Video giới thiệu cây địa liền:

─────

G. CÁC BÀI THUỐC DÙNG ĐỊA LIỀN

1. Dùng chữa ăn uống không tiêu, đau dạ dày, đau thần kinh.

Địa liền 2g, quế chi 1g. Hai vị tán nhỏ chia làm 3 lần uống trong một ngày, mỗi lần 0,5 hay 1g bột.

2. Ngực bụng lạnh đau, tiêu hoá kém:

Địa liền 4-8g, sắc uống hoặc tán bột uống.

3. Cảm sốt nhức đầu:

Địa liền 5g, bạch chỉ mỗi vị 5g, cát căn 10g. Tất cả phơi khô, tán nhỏ, rây bột mịn hoặc làm viên uống mỗi ngày 10g chia làm hai lần. Thuốc hạ sốt, giảm đau nhanh, kháng khuẩn tốt, không có tác dụng phụ, có thể dùng cho cả người lớn lẫn trẻ em.

4. Chữa cảm nhức, ngộ độc, táo bón, ăn kém tiêu:

Địa liền, rau má, thổ phục linh mỗi vị 100g, cam thảo 50g. Tất cả phơi khô, tán bột mịn. Ngày uống 2 - 4g (Kinh nghiệm của Hợp tác xã thuốc dân tộc Hợp Châu)

5. Chữa ho gà:

Địa liền, lá Chanh mỗi vị 300g; vỏ rễ Dâu tẩm mật ong, Rau sam tươi, Rau má tươi mỗi loại 1kg, lá Tía tô 500g, đường kính vừa đủ, nấu với 12 lít nước, có còn 4 lít. Trẻ em mỗi ngày uống 15-30 ml.

6. Thuốc cai sữa cho trẻ:

Địa liền, viễn chí, tế tân mỗi loại 10g. Tán bột, hòa vối sữa mẹ hoặc dầu lạc, bôi lên lông mày của trẻ nhỏ vào buổi tối trước khi đi ngủ.

Có nơi người ta kết hợp địa liền với: quế chi, thiên niên kiện, phòng phòng, huyết giác,... liều lượng thích hợp để ngâm rượu làm thuốc xoa bóp chữa đau nhức xương khớp, đánh cảm có tác dụng rất tốt.

Tham khảo thêm:

Rượu Địa liền (ngâm củ Địa liền trong rượu 40-50 độ, trong 5-7 ngày) có thể dùng xoa bóp hoặc uống làm bớt nhức mỏi gân cốt, đau lưng và làm cho máu huyết thông hoạt. Cũng dùng trị nhức đầu và phù thũng. Nước chiết củ dùng trị ho, làm bớt hôi miệng, làm cao dán trị nhức mỏi. Lá và củ cũng dùng ngậm cho bớt ho và làm cho hết hôi miệng. Rễ còn dùng chế vào mỡ xức tóc cho thơm.

Kiêng kị:

Người âm hư, thiếu máu, hoặc vị có hoả uất không dùng.